Yörük ezgilerinde göç

Süleyman Demirel Üniversitesiˈnin (SDÜ) kültürel armağanı olan ˈIklık Albümüˈnün dördüncü eseri de yayımlandı. Ispartaˈnın yerel değerlerini evrensel boyuta taşıyan ˈˈSomut Olmayan Kültürel Miras ˈˈ Projesi kapsamında Teke Yöresi Yörüklerine özgü göç ve yayla ezgileri kayıt altına alındı.

-SDÜ BAP tarafından desteklenen proje

SDÜ Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (BAP)ˈın desteklediği; Yürütücülüğünü Doç. Dr. Mustafa Gençˈin yaptığı SBG-7468 Numaralı  ˈˈIsparta Kültürel Miraslarˈˈ Projesi kapsamında TRT Ankara Radyosu Sanatçısı Uğur Önür, Teke Yöresi Yörüklerinin yok olma tehlikesi altındaki göç ezgilerini Iklık ile seslendiriyor. Bu bağlamda dördüncü eser ˈGara Devemˈ isimli yayına verildi.

-Göç yolları, ezgiler ve Iklık

Yörüklerin ulu Toroslardaki yaylak ve kışlak arasında bulunan uzun göç yollarını aşmak için kullandığı, açlık ve susuzluğa uzun müddet dayanan, vazgeçilmez yegâne aracı "develer" olmuştur. Zamanla yolların yapılması ve çeşitli vasıtaların çoğalmasıyla ne yazık ki develere ilgi azalmış olsa da halen develerinden vazgeçmeyen Yörükler, devenin kültürlerinde değerini yitirmeyecek kutsallıkta vefalı canlılar olduklarını iyi bilmektedirler. Anadoluˈda çoğunlukla tek hörgüçlü deve kullanılmış, en soğuk steplerden en sıcak çöllere kadar dayanan develer, Anadoluˈdaki coğrafi koşullar, hava şartları ve kullanılan amaçlara göre farklılaşmıştır. Tülü, Teke, Tavsi, Kerteles, Yeğen, Kükürdi, Yetişeğen, Haçan gibi melez türler ve bu türlerin dişisinden erkeğine ve yaşına göre Köşek, Boduk, Dorum, Maya, Daylak ve Beserek gibi isimlendirmeler kullanılmıştır. Bu isimler devenin güzelliği üzerinden insanları tarif eden sıfatlar olarak türkülerde sık sık yer etmiştir.

Devenin en önemli görevi göç esnasındadır. Göç zamanı çuvallar hazırlanır, sabahın ilk ışıklarıyla çadırlar sökülür, dürülür daha sonra develer ıhtırılır, kolanları sıkıştırılır. Ala çuvallara giyim eşyası, yoz çuvallara yiyecek, içecek koyulur. Çuvallar kulplarından iplerle devenin sağına soluna bağlanır. Üzerine yatak yorgan keçe gibi yükler atılır. Onların üzerinden sarkıtılan kilimler zenginliğin alâmetidir. Küçük çocuklar yorganın içine yatırılıp, başı dışarda kalacak şekilde yüklerin etrafına sarılır. Develer beşik, çanları ninni olur çocuklara, uyuya uyuya giderler yaylaya. Dürülmüş çadır, dorum veya ihtiyar deveye yüklenir. Katarın en önüne buhur tohumunun erkeği Beserek, yoksa boz devenin erkeği Kirinci bağlanır. En arkadan da Maya gider tüm güzelliğiyle... Develerin karınlarının altından sarkan irili, ufaklı çanlar bir türkünün notaları gibi sıra sıra yankılanır Toroslarda, bunu duyan;

Ozan alır ıklık'ını eline

Çıkıverir yaylaların yoluna

Bir boğaz tutturmuş nazlım diline

Tülü maya gibi salınıp gider

Bu anlatı; Yörüklerin, uzun ve meşakkatli göç yollarındaki en vefalı dostlarından develer ile kurdukları özel bağların müziklerine yansımasıdır. Tüm türkülerinde doğadan ve hayvanlardan güzellikle bahseden Yörükler için develer göçü, sevdayı, vefayı ve çileyi anlatan en güçlü motiflerden birisidir.

Gara Devem

 

Gara devem gatar gatar

Çilbirleri suya batar

Merak etme gara devem

Gara devem bana yeter

 

Oğuğo ğuğo haa, eğiğe ğiğe haa

 

Gara devem yüz olsa

Dere tepe düz olsa

Bu deveyi güderin

Arkadaşım kız olsa

 

Gara deve güderim

Dere tepe giderim

İkimizi görmüşler

Nasıl inkâr ederim

 

Gara devem yekini

Nerden aldın yükünü

Obam çekmiş göçünü

Yârim çekmiş içini

 

-Eser Künyesi:

 

Kaynak Kişi: Ayşe Dohan

Derleyen: Emre Dayıoğlu ve Uğur Önür

Yöre: Antalya / Kovanlı

Müzik Düzenleme: Uğur Önür

Iklık / Üçtelli / Ritim: Uğur Önür

Sipsi: Ferhat Erdem

Kontrabas: Mert Arslan

Kayıt: Mindo Records

Miks / Mastering: Ahmet Gökhan Coşkun

Klip Yönetmeni: Eyyüp Aydeniz

Görüntü Yönetmeni: Aykut Harman

Yönetmen Asistanı: Alperen Karaca

Deveci Osman Bey'e ve Fatih Uslu'ya çok teşekkür ederiz.

-Iklık Albüm Projesi

Tanrı dağlarından, Toroslara uzanan uzun göç yolculuğunun neticesinde, Antalya ve Isparta'nın ortak yaylalarından Anamas ve çevresindeki Yörüklerle günümüze kadar taşınmış iki telli yaylı bir çalgı olan Iklık; Kazak ve Kırgızlar'a göre kopuzu icat eden büyük Türk ulusu Korkut Ata'nın elinde halka öğüt, yiğitlere güç veren kutlu ve ilahi bir sesti. Eski Türklerdeki Şaman baksıların ayin, fal, sihir ve tedavide kullandığı bu kutlu ses, ulu ozanın elinde ıklıyor, iniliyor, kişniyor, yas tutuyor, adeta konuşuyordu. Iklayan bu kutlu kopuz, Hakas Türkleri'nde ıh ya da ıyık, Tuva Türkleri'nde İgil, Kızgızistan'da Kıl Kıyak, Türkmenistan'da Gıcek ve Anadolu'daki Yörüklerde Iklık adıyla yaşamaktadır.

Iklık'ın kutsal kayın ağacından gövdesi, deri gerilmiş su kabağı ile birleşir. At kuyruğundan tellerine yay dokununca kutlu sesine kavuşur, ıklamaya başlar. Yörük ozanların elinde bu çalgı dertlerini, öğütlerini, özlemlerini, sevdalarını dile getirdikleri âşık sazı olmuştur. Yörük kızları da bu sevdaya karşılık verebilmek için Orta Asya'dan taşıdıkları boğaz çalma geleneğini sürdürürmüşlerdir. Boğaz havaları; Iklık çalgısı ile çalınan ezgi dağarcığının büyük bölümünü oluşturan, günümüze kadar aktarılmış kadim ezgilerdir.

Uğur Önür, bu albüm ve klip projesinde; Teke Yöresi Yörüklerinin kendilerine has çalgılarında taşıdıkları büyük kültür mirası olan göç ve yayla ezgilerinden derleyip, hazırladığı 6 eseri sizlerle buluşturmaktadır.

Iklık albümünün tüm kliplendirme çalışması Süleyman Demirel Üniversitesi (SDÜ) Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (BAP)ˈın desteklediği; Yürütücülüğünü Doç. Dr. Mustafa Gençˈin yaptığı SBG-7468 Numaralı  ˈˈIsparta Kültürel Miraslarˈˈ Projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir. Süleyman Demirel Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. İlker Hüseyin Çarıkçıˈya ve BAP birimine ve tüm proje ekibine destekleri için teşekkür ederiz.ˈˈ

#uğurönür #ıklık #yörük

-Iklık Albümü eserlerinin yayın bağlantıları:

 

-Karanfilim Sarkarım:

https://youtu.be/_rs67RHRajU

-Evlerinin Önü Kaya:

https://youtu.be/ch-29MOsfyk

-Yörük Gider Yaylasına:

https://youtu.be/tXtstRJjNCU

-Gara Devem:

https://www.youtube.com/watch?v=vzbdHxQF38E

 

Yayın Tarihi: 13/02/2022
Okunma Sayısı: 386