''Bütün arayışım çocukluğumda bıraktığım o renkleri yeniden bulmak için''

Süleyman Demirel Üniversitesi (SDÜ) Güzel Sanatlar Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Genç ve ekibi binlerce yıldır varlığını sürdüren kadim uygarlık bitki, boyar böcek ve deniz kabuklularından renk elde etme geleneğini yeni kuşaklara aktarmak için çalışmalarına devam ediyor: Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcısı ve Ebru Sanatçısı Mukadder Kavas'ın küratörlüğünde Gazipaşa Airport Alışveriş Merkezi'nde İndigo/ Çivit Etkileşimli Atölye gerçekleştirildi. Bitkilerden kökboyama yöntemiyle doğal ve saf mavi renk elde edildi. Prof. Dr. Genç, ''Tüm Dünya'yı maviye boyamayı hayal ettiğimiz; barış güvercinleri çizdiğimiz zaman diliminde Gazze'den umut veren haberler geldi'' dedi.

-Prof. Dr. Mustafa Genç: ''Doğaya çıkıyorsunuz. Yeşilin onlarca tonunu görüyorsunuz. Mevsimler değişiyor. O mevsim geçişi arasında yine renklerin milyarca tonu ile karşılaşıyorsunuz. O açık yeşilden başlayan ağacın yaprağı sonbahar sonuna kadar sarı ve kızıla dönüşüyor. Yaprak tamamen çözünüp toprak oluncaya kadar tüm süreçleri gözlemliyorsunuz. O renklerin kendiliğinden oluşması süreci beni çok etkilemişti. Bütün arayışım çocukluğumda bıraktığım o Doğa Ana'nın renklerini yeniden bulmak için.''

-Kökboyama keşif yolcuğu

Somut Olmayan Kültürel Miras unsuru ''Kökboyama'' alanında uluslararası literatüre bilimsel bilgi ve yayın kazandıran; ''İyi Koruma Uygulamaları'' gerçekleştiren; yeni nesillere bu nadide değeri etkileşimli şekilde aktaran Süleyman Demirel Üniversitesi (SDÜ) Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Genç ve ekibinin bu kez keşif yolculuğu Antalya'da devam etti.

Hiçbir kanserojen etki olmadığı, Doğa Ana'nın saf ve yalın hâlinden elde edildiği için ''sürdürülebilirlik'' öğesi de olan ''Kökboyama''nın tüm Dünya'da yükselen bir değer olduğuna atıf yapan Prof. Dr. Genç, özellikle bebek, çocuk ve hassas giysilerde renklendirmenin önem kazandığı ve bu doğrultuda koleksiyonlar oluşturulduğunu kaydetti.

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu'nun (UNESCO) Kültürel Miras olarak tanıdığı Kökboyama alanında akademik yayınlar yapan, bilimsel bilgiyi tüm toplum kesitleri ile paylaşan Prof. Dr. Genç ve ekibi, Gazipaşa Airport AVM'de Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcısı ve Ebru Sanatçısı Mukadder Kavas'ın küratörlüğünde Etkileşimli Kökboyama Atölyesi gerçekleştirdi.

-Kökboyama Dünya'da yükselen bir değer hâline geldi

Kökboyama uygulamasının sağlık, Küresel İklim Değişikliği ile mücadele, yer altı suları ve tatlı içme suyu kaynaklarının korunması, sürdürülebilirlik nosyonu açısından çok değerli olduğuna atıf yapan Prof. Dr. Mustafa Genç, şöyle dedi:

''Dünya'nın en güçlü markaları özellikle bebek, çocuk ve hassas alanlarda kumaşları kökboyama yöntemi ile renklendirmeye başladı. Kökboyama, tüm Dünya'da yükselen bir değer hâline geldi.

Kökboyama tamamen doğal ve saf şekilde gerçekleştiriliyor. İçeriğinde hiçbir kanserojen madde unsuru yok. Kimyasal açıdan da korunaklıdır. Doğa Ana'dan soğan, kök, yaprak, bitki bütünlüğü, börtü- böcek, bazı kabuklu deniz canlılarından elde edilerek renklendirme yöntemi olan Kökboyama yer altı sularına, tatlı içme suyu kaynaklarına da zarar vermiyor.

Doğal kumaş renklendirilirken çevreye zararlı atıklar üretilmiyor. Malzemeler doğal. Dolayısıyla bebek ve çocuk sağlığı açısından çok önemli bir donanım kazanılıyor. Sağlık yapısı nedeniyle hassas durum içindeki insanlara özel olarak da üretim yapılıyor. Hassas alanlar için de aynı yöntem izlenmeye başladı. (Oyuncaklar için de aynı durum geçerli. Marangoz titizliğinde ahşaptan yapılan oyuncaklar artık kökboyama ile renklendiriliyor. Zira çocuklar oyuncakları her zaman ağızlarına götürebilir. Kökboyama ile renklendirilen oyuncaklar ise onlar, endişelenmenize gerek yok.)

Güzel sanatlar alanı ile de ilgilendiğim için tüm hayatım bu renkleri aramakla geçti. Çok uzun yıllar arşivlerde, sahada çalıştık. Tespit ettiklerimizi de uluslararası literatüre kazandırdık. ''Açık Bilim'' kapsamında da herkesle paylaşıyoruz.

UNESCO'nun da önem atfettiği Dünya Mirası olarak konumlandırılan Kökboyama için ''İyi Koruma Uygulamaları'' yapmaya çalışıyoruz.''

-''Dünya'nın 7. Boyar Böceği Keşfini SDÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Genç yapmıştı

Dünya'da 6 tür böcek ve deniz salyangozu renk elde etmek üzere bütünleşik tekstil endüstrisinde kullanılıyor. SDÜ Güzel Sanatlar Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Genç ve Araştırma Görevlisi Bengü Aydın, uzun yıllar süren saha araştırması ve bilimsel deneyler ışığında renk elde edilen 7'nci boya böceği keşfetti. Kırmızı renk elde edilen koşnil böceği türüne ilişkin bilimsel veriler yayımlanan akademik makale ile Dünya literatürüne kazandırıldı.

''-SDÜ olarak Dünya'ya 7'nci boya böceği ilân ettik''

Prof. Dr. Mustafa Genç: ''Boya böcekleri olarak tanımladığımız türler gıda, kozmetik ve boyama alanında kullanılıyor. Üzerinde çalıştığımız koşnil böceği türü de daha önce gıda ve kozmetik alanında literatürde yer alıyordu. Ancak bu koşnil böceği türünün boyama yönünü biz keşfettik. Kırmızı renk veren koşnilin bu türünün haslık değerleri ve kalıcılığının yüksek olduğunu da kanıtlamış olduk.''

Prof. Dr. Genç, 2007 yılında Başbakanlık Osmanlı Arşivleri'nde 'kökboyama' ve bitkiler üzerinde çalışırken rastladığı bir bilginin peşinden koşmaya başladığını söyledi. Belge ve kayıtlarda, Osmanlı İmparatorluğu'nun Meksika'dan 'kökboyama' için kullanılan bir böcek türü olan koşnil getirip Antalya ve Mersin gibi sıcak iklim bölgelerinde yetiştirmeye çalıştığını ancak bir sonuç alamadığını gördüğünü anlatan Genç, şöyle konuştu:

''Antalya ve Mersin başta olmak üzere sıcak iklim kuşaklarında hep bu türün izini aradım. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde bir öğrencim, orada görüntülediği fotoğraf ve videoları paylaşmıştı. Kaktüsler üzerindeki zararlı böcek türü çok farklı idi. Bunun üzerine Prof. Dr. Gökhan Aydın ile birlikte Eylül 2021 tarihinde KKTC'ye gittik.

Koşnilin farklı bir türü olduğunu düşündüğümüz bu bitki zararlısını KKTC'de ilgili makamlardan yasal izinlerini alarak Türkiye'ye; SDÜ'ye getirdik.

Bu bitki zararlısının boyar madde kaynağı olabileceğini düşünerek öğrencim Bengü Aydın ile birlikte üzerinde bilimsel çalışmalara başladık. Şu ân Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi'nde Araştırma Görevlisi olarak görev yapan Bengü Aydın ile birlikte SDÜ Doğal Boyama Laboratuvarı'nda Ağustos 2023 tarihine kadar çalıştık. Daha sonrasında ise bilimsel yayın aşamasına geçtik. ''

''-Haslık değerleri ve kalıcılığı yüksek kırmızı renk elde edildi''

Deneyler sonucunda koşnil böceği türünden kırmızı renk elde edildiğini belirten Prof. Dr. Mustafa Genç, ''haslık değerleri ve kalıcılığı da oldukça yüksekti.

Bu böceğin koşnil türü olarak daha önce literatüre girdiğini fakat boyama yönü ile hiçbir bilimsel çalışma yapılmadığını gördük.

Tüm verileri ispatları ile birlikte akademik bir yayın hâline getirdik.

Kırmızı ve mor renklerin elde edilmesinde kullanılabilecek olan bu tür keşfini Şubat 2024 tarihinde Textile Research Journal'de (Tekstil Araştırma Dergisi) yayımladık.

Dünya'da 6 böcek ve deniz canlısı bütünleşik tekstil endüstrisinde boyama alanında kullanılıyor. 7'nci keşfi de biz yapmış olduk.

İspatları ile birlikte de bilimsel literatüre kazandırılmış oldu.''